Nistagmus, gözlerin istemsiz ve tekrarlayıcı şekilde titremesi ile karakterize bir durumdur. Bu hareketler yatay, dikey veya rotatuar (dairesel) olabilir. Nistagmus, hem doğuştan hem de sonradan gelişebilir ve altta yatan çeşitli nedenlere bağlıdır.
Nistagmusun nedenleri arasında nörolojik hastalıklar, iç kulak bozuklukları, görme problemleri ve bazı ilaçların yan etkileri bulunur. Özellikle vestibüler sistem hastalıkları ile ilişkili nistagmus, baş dönmesi şikâyetiyle birlikte görülebilir.
Belirtiler arasında görme bulanıklığı, odaklanma zorluğu, baş dönmesi ve dengesizlik yer alır. Nistagmus günlük yaşam aktivitelerini kısıtlayabilir ve ciddi nörolojik hastalıkların ilk bulgusu olabilir. Bu nedenle dikkatle değerlendirilmelidir.
Tedavi, altta yatan nedene göre planlanır. Gözlük veya kontakt lens kullanımı, ilaç tedavileri, vestibüler rehabilitasyon ve cerrahi yöntemler uygulanabilir. Düzenli doktor kontrolü ve erken müdahale, yaşam kalitesini artırmada önem taşır.
Nistagmus (Göz Titremesi) Nedir?
Nistagmus, gözlerin irade dışı ve ritmik bir şekilde sağa sola, yukarı aşağı ya da dairesel biçimde hareket etmesine verilen isimdir. Bu göz hareketleri kişinin isteği dışında gerçekleşir ve genellikle “titreme” ya da “sallanma” hissi yaratır.
Gözlerimiz normalde bir hedefe odaklandığında sabit bakış sağlar. İşte nistagmusta, bu sabit bakış bozulur ve gözler kendi kendine tekrar eden bir hareket döngüsüne girer. Bu döngü, hafif bir titremeden belirgin bir sallanmaya kadar değişebilir. Çoğu zaman her iki göz de aynı yönde hareket eder, ancak bazı durumlarda bir gözde daha baskın hareketler olabilir.
Çoğu kişide nistagmus “kendi başına” bir hastalık olarak değil altta yatan bir sebebin işareti olarak görülür. Hem bebeklerde hem de yetişkinlerde ortaya çıkabilir. Doğuştan olan nistagmus genellikle erken dönemde fark edilirken sonradan gelişen nistagmus daha çok iç kulak, sinir sistemi veya düşük bir ihtimalle görme bozukluklarıyla ilgili bir sinyal olabilir.
Nistagmus Oluşumunun Nedenleri Nelerdir?
Nistagmus, göz hareketlerinin kontrolünden sorumlu olan farklı sistemlerin bir veya birkaçındaki aksaklık sonucu gelişir. Temelde beyin, iç kulak (denge organı) ve göz kasları arasındaki iletişimin bozulması veya zayıflamasından kaynaklanır.
- Doğuştan (Konjenital) Nedenler
Bazı bebeklerde nistagmus doğumdan kısa bir süre sonra başlayabilir. Görme siniriyle ilgili sorunlar veya retinanın yeterince gelişmemesi gibi durumlar bu tabloya sebep olabilir. Albinizm veya çocukluk çağı kataraktları da erken dönem nistagmusa zemin hazırlayabilir.
- İç Kulak (Vestibüler) Problemleri
İç kulaktaki kristallerin yerinden oynamasıyla ortaya çıkan BPPV (Benign Paroksismal Pozisyonel Vertigo), kulak enfeksiyonları veya Meniere hastalığı gibi rahatsızlıklar nistagmusun sık sebepleri arasındadır. Bu tip durumlarda genellikle vertigo (baş dönmesi) ve kulakta dolgunluk gibi şikâyetler de görülür.
- Nörolojik Etkenler
Beyinde veya beyincikte meydana gelen tümörler, damar tıkanıklıkları (inme), multipl skleroz (MS) gibi hastalıklar, nadir de olsa göz titremesine yol açabilir. Bu hastalıklarda ek olarak kol-bacak koordinasyon bozukluğu, konuşma zorluğu veya uyuşma gibi belirtiler de görülebilir.
- İlaçlar ve Toksik Maddeler
Bazı epilepsi ilaçları, yatıştırıcılar veya aşırı alkol alımı gibi durumlar da geçici veya kalıcı nistagmusa neden olabilir. Özellikle ilacın dozunda artış olduğunda titreme şiddetlenebilir.
- Travma ve Diğer Sistemik Sebepler
Kafa travmaları veya boyun incinmeleri, beyin sapı ya da iç kulaktaki hassas bağlantıları zedeleyerek nistagmusa yol açabilir. Ayrıca şiddetli B1 (tiamin) veya B12 vitamini eksikliği gibi beslenme problemleri de bu tabloyu tetikleyebilir.
Nistagmus Belirtileri Nelerdir?
Nistagmusta en belirgin belirti, elbette gözlerin fark edilir şekilde titremesi ya da sallanmasıdır. Bunun yanında kişiden kişiye değişebilen pek çok başka belirti de devreye girebilir.
- Görmede Dalgalanma ve Bulanıklık
Bazı insanlar nistagmus sırasında sanki etrafları sallanıyormuş gibi hisseder veya sürekli bir netlik kaybı yaşar. Bu durum özellikle küçük yazıları okurken zorluk yaratabilir.
- Denge Problemleri
Nistagmusun iç kulakla ilişkili olduğu durumlarda baş dönmesi, kulak çınlaması ve ayakta dururken sallanma hissi yaşanabilir.
- Başın Belirli Bir Açıya Çevrilmesi
Bazen gözlerin belli bir bakış yönünde daha az titrediği bir “rahat” nokta vardır. Kişi de bu pozisyona geçerek göz titremesini azaltmaya çalışır. Bu yüzden başını hafif yana çevirerek bakması tipik olabilir.
Göz Yorgunluğu ve Işık HassasiyetiSürekli tekrar eden göz hareketleri, gün sonunda yorgunluk veya ışıktan rahatsız olma şeklinde kendini gösterebilir.
- Değişen Şiddette Titreme
Gün içinde strese, yorgunluğa veya parlak ortamlara bağlı olarak titremenin şiddeti artıp azalabilir.
Belirtiler bazen çok hafiftir ve kişi nistagmusu fark etmez bile. Ancak belirgin göz titremesi olan kişilerde, özellikle ani hareket gerektiren veya detaylı görme isteyen aktivitelerde (örneğin araba kullanmak, spor yapmak) dikkat dağınıklığı yaşanabilir.
Nistagmus Türleri Nelerdir?
Nistagmusta farklı hareket tipleri ve farklı nedenler ön plandadır. Temel olarak iki hareket şekliyle tanımlanır.
- Jerk Nistagmus
Gözler yavaşça bir yöne doğru kayıp ardından hızla ters yöne “sıçrayarak” eski konumuna döner. Bu sıçrama hareketine “hızlı faz” denir ve nistagmus, bu fazın yönüne göre adlandırılır. Örneğin hızlı faz sağa doğruysa “sağa atımlı” nistagmus denebilir. Vestibüler rahatsızlıklar bu tipe sıkça yol açar.
- Pendüler Nistagmus
Gözlerin iki yöne de eşit hızda sallanması şeklinde görülür. Pek bir “vuruş” (ani hızlı faz) hissi yoktur; daha yumuşak, sarkaç benzeri hareketler gözlemlenir. Bu form genellikle doğuştan nistagmusta veya bazı nörolojik hastalıklarda ortaya çıkar.
Ayrıca konum değiştirdiğinizde veya belli bir yöne baktığınızda artan “pozisyonel” ya da “bakış yönlü” nistagmus gibi alt türler de bulunur. İç kulak kaynaklı problemlerde, bakış yönü veya baş pozisyonu ile nistagmusun şiddeti fazlasıyla değişebilir.
Nistagmus Tanısı Nasıl Konur?
Nistagmus tanısı genellikle dikkatli bir göz muayenesi ve gerekli vestibüler testlerin yapılmasıyla konur. Odyologlar, kulak burun boğaz (KBB) uzmanları, nörologlar değerlendirmeye katılabilir. Amaç nistagmusun temel nedenini bulmaktır.
- Göz Muayenesi
Doktor, hem rutin göz kontrollerini (görme keskinliği, göz dibi muayenesi vb.) hem de göz hareketlerini farklı bakış yönlerinde inceleyerek bulguları kaydeder.
- Videonistagmografi (VNG)
Özel kameralar veya kızılötesi gözlükler yardımıyla göz hareketlerini kaydederek titremenin yönü ve şiddeti analiz edilir. Bu test,birtakım okulomotor ve pozisyonel testlerin akabininde iiç kulağa sıcak ve soğuk hava /su verilerek iki kulağın fonksiyonel olarak denkliği araştırılır.
- Denge Testleri
Vestibüler sistem bozukluğu şüphesi varsa, tek başına VNG yeterli olmayabilir. Bu noktada VOR değerlendirmesi için vHİT, boyun ve göz kaslarından yanıt kaydedilmesi esasına dayanan otolit organların (utrikül ve saakül) değerlendirildiği VEMP testi ve hastanın genel denge becerisinin farklı stratejik ortamlarda değerlendirildiği postürografi testi kullanıan denge testleridir.
- Radyolojik İncelemeler
Nörolojik bir şüphe varsa beyin MR’ı gibi görüntüleme yöntemleri devreye girebilir. Özellikle inme veya tümör gibi ciddi durumların ekarte edilmesi önemlidir.
- Ek Muayeneler
Hastanın işitme testi veya kan değerlerine bakmak gibi ek tetkikler de gerekebilir. Örneğin kulaktaki bir iltihaplanma ya da vitamin eksikliği nistagmusun temel nedeni olabilir.
Hangi Durumlarda Nistagmus Görülebilir?
Nistagmus, tek bir duruma özgü olmadığından oldukça geniş bir yelpazede karşımıza çıkabilir. Doğuştan hafif göz titremesiyle büyüyen bir çocuk da uzun süreli bir ilaç tedavisi yüzünden yetişkinlikte nistagmusla tanışan bir kişi de olabilir.
- Bebeklikte Görülen Nistagmus
Doğuştan (konjenital) göz titremesi, genellikle bebek 2-3 aylıkken fark edilir. Bebekler henüz net göremedikleri için ilk etapta fark edilmeyebilir. Albinizm, konjenital katarakt, retina bozuklukları gibi durumlar bu tabloyu tetikleyebilir.
- Kulak Problemlerine Bağlı Nistagmus
BPPV, Vestibüler Nörit, Meniere vb. iç kulak rahatsızlıklarında vertigo atağı sırasında gözlerde hızlı ve istemsiz titremeler oluşabilir. Baş dönmesi ile eş zamanlı bu göz hareketleri, sorunun vestibüler kökenli olduğunu düşündürür.
- Serebellar veya Beyin Sapı Hasarları
Bazı inme türleri veya multipl skleroz gibi hastalıklar nistagmusu tetikleyebilir. Bu rahatsızlıklarda, yürüme ve denge sorunları gibi ek nörolojik belirtiler de sıkça eşlik eder.
- İlaç ve Alkol Etkisi
Yüksek doz antiepileptikler, yatıştırıcılar ya da fazla miktarda alkol kullanımı sonucunda geçici nistagmus atakları yaşanabilir. Bu etkiler genellikle altta yatan toksik etki düzelince hafifler veya kaybolur.
- Travmalar
Kafa bölgesine alınan şiddetli darbeler veya iç kulak yapılarındaki hasarlar, geçici veya kalıcı göz titremesine neden olabilir.
Birçok vakada nistagmus, kişinin yaşamında dönemsel olarak ön plana çıkar ve bazen o kadar hafif seyreder ki gün içinde fark edilmez. Bu durum vücudun kendi kendine “uyum sağlama” mekanizmaları sayesindedir.
Nistagmus Tedavisi Nasıl Yapılır?
Nistagmus tedavisi, büyük ölçüde altta yatan sebebe yöneliktir. Yani “nistagmusu neyin tetiklediğini” bulup o mekanizmaya etki etmek birinci hedeftir.
- Temel Nedeni Ortadan Kaldırma
İç kulaktaki kristal kayması (BPPV) saptanırsai “partikül yeniden konumlandırma” manevralarıyla bu kristallerin yerine oturtulması amaçlanır. Vitamin eksikliği varsa yerine koyma tedavisi uygulanır. Eğer ilaç dozuna bağlı gelişen bir titreme söz konusuysa, doktor gözetiminde doz düzenlemesi yapılır.
- Görme Desteği
Gözlük veya kontakt lens kullanmak, bulanık görmeyi azaltarak nistagmusun şiddetinde de azalma hissi yaratabilir. Bazı hastalarda prizmalar yardımıyla gözlerin konumunu düzeltecek ek düzeltmeler yapılabilir. Böylece kişi başını sürekli yana eğmek zorunda kalmaz.
- İlaç Tedavisi
Belli tür nistagmuslarda (örneğin “periyodik alternatif nistagmus” veya “downbeat” nistagmus gibi) hekimler ila tedavisi önerebilir. Ancak ilaçların yan etkilerini de göz önünde bulundurmak önemlidir. Bu nedenle kontrolsüz ilaç kullanılmamamılıdır.
- Cerrahi Yaklaşım
Doğuştan nistagmusa sahip çocukların bazılarında göz kası cerrahisi ile “gözün rahat duruş pozisyonu” öne çekilebilir. Bu sayede başı çevirme ihtiyacı azalır ve görme kalitesi artabilir. Cerrahi müdahaleden fayda görecek kişilerin seçimi oldukça özeldir ve bu kararı göz doktorunun detaylı değerlendirmek gerekir.
- Rehabilitasyon ve Destek
Özellikle vestibüler kaynaklı nistagmuslarda, vestibüler rehabilitasyon önemli bir yere sahiptir. Beyin, sağlam kulaktan gelen sinyalleri güçlendirerek hasarı telafi etmeye çalışır. Rehabilitasyon süreci, bu doğal uyum mekanizmasını hızlandırabilir ve günlük hayattaki denge sorunlarını hafifletebilir.
Nistagmus İle Yaşam ve Baş Etme Yöntemleri Nelerdir?
Nistagmus tanısı konulduğunda, bu durumun yaşam boyu mutlaka rahatsızlık vereceği düşüncesi sık görülür. Oysa birçok kişi, uygun tedavi ve basit günlük düzenlemelerle son derece aktif ve konforlu bir hayat sürdürebilir.
- Uygun Aydınlatma Seçimi
Loş ortamlarda nistagmus artabilir. Ortamı yeterince aydınlatarak görsel konforu artırmak mümkün. Masa lambası veya hedefe yönelik aydınlatmalar işe yarar.
- Okuma ve Yazma Teknikleri
Büyük puntolu yazılar veya elektronik cihazlardaki yakınlaştırma özellikleri okunabilirliği artırır. Kitap okurken başınızı destekleyeceğiniz bir yastık veya ergonomik koltuk kullanmak, konforu yükseltir.
- Egzersiz ve Uyum Çalışmaları
Gözleri zorlayan hareketlerden kaçınarak (örneğin çok hızlı baş hareketleri), denge ve koordinasyonu geliştiren egzersizlere öncelik verilebilir. Basit yürüyüşler, denge tahtası çalışmaları veya odyologlar eşliğinde yapılan özel hareketler, zamanlanistagmusun gündelik hayata etkisini azaltabilir.
- Stresten Kaçınma
Stres ve yorgunluk, nistagmusu tetikleyebileceğinden rahatlama teknikleri, düzenli uyku ve hafif egzersizler bu süreçte olumlu katkı sunar.
Sıkça Sorulan Sorular
Nistagmus göz titremesine en sık hangi nedenler yol açar?
Nistagmus doğuştan olabileceği gibi sonradan da gelişebilir. İç kulak hastalıkları, nörolojik bozukluklar, görme kusurları, alkol ve ilaç kullanımı en sık görülen nedenlerdir.
Nistagmusun merkezi sinir sistemi ile ilişkisi nedir?
Beyin sapı ve beyincik fonksiyon bozuklukları göz hareketlerini etkileyerek nistagmusa yol açabilir. Bu nedenle bazı nistagmus türleri ciddi nörolojik hastalıkların belirtisidir.
Doğuştan nistagmus çocuklarda hangi sorunlara yol açabilir?
Çocuklarda doğuştan görülen nistagmus, görme keskinliğinin azalmasına ve odaklanma güçlüğüne neden olur. Erken tetkik edilmesi gereken bir durumdur ve öğrenme sürecini olumsuz etkileyebilir.
Edinilmiş nistagmus hangi durumlarda ortaya çıkar?
İç kulak enfeksiyonları, kafa travmaları, multipl skleroz, inme ve bazı ilaçların yan etkileri edinilmiş nistagmusa sebep olabilir. Çoğu durumda altta yatan hastalık süreç açısından belirleyicidir.
Nistagmus hastalarda günlük yaşamı nasıl etkiler?
Sürekli göz titremesi odaklanma zorluğu, bulanık görme ve baş ağrılarına yol açabilir. Bu durum okuma, araç kullanma ve ince işlerde performansı düşürür.
Nistagmus tanısı için hangi yöntemler kullanılır?
Göz hareketlerinin video analizi, odyolojik testler, denge ölçümleri ve beyin görüntüleme yöntemleri kullanılarak nistagmusun tipi ve nedeni belirlenir.
Nistagmus tedavisinde ilaçlar etkili midir?
Bazı ilaçlar semptomları hafifletebilir ancak kalıcı bir tedavi sağlamaz. İlaçlar genellikle baş dönmesi ve denge bozukluğu gibi eşlik eden şikâyetlerde kullanılır.
Nistagmus için cerrahi tedavi hangi durumlarda uygulanır?
Cerrahi tedavi özellikle doğuştan nistagmusta gözlerin sabitlenme açısını düzeltmek için yapılır. Bu operasyon görme kalitesini ve estetik görünümü iyileştirebilir. Ancak bu sadece özel durumlar için geçerli bir seçenektir. Diğer tüm durumlarda tedavi altta yatan hastalığa bağlıdır. İç kulak hastalıklarında tedavi sonrası veya atak sonrası nistagmus görülmezken, merkezi sinir sistemi hastalıklarında durum daha farklıdır.
Nistagmus rehabilitasyonu nasıl yapılır?
Göz egzersizleri, prizmatik gözlükler ve vestibüler rehabilitasyon teknikleri hastaların görsel uyumunu artırarak yaşam kalitesini yükseltebilir.
1982 yılında Çanakkale’de doğan Odyolog Emel Uğur, işitme ve denge sağlığı alanındaki akademik ve klinik çalışmalarıyla Türkiye’de öne çıkan uzmanlardan biridir. Meslek hayatına İstanbul Eğitim ve Araştırma Hastanesi’nde başlamış, burada 15 yıl boyunca pediatrik odyoloji, otolojik hastalıklar ve vestibüler sistem bozuklukları üzerine yoğunlaşmıştır. 2015 yılından bu yana Acıbadem Sağlık Grubu bünyesinde görev yapmakta, çalışmalarını Acıbadem Altunizade Hastanesi ve Acıbadem Mehmet Ali Aydınlar Üniversitesi çatısı altında sürdürmektedir.
İstanbul Aydın Üniversitesi Odyoloji Doktora Programı mezunu olan Odyolog Uğur, tezinde EEG ve sanal gerçeklik teknolojilerini kullanarak hareket hastalığının beyin haritalandırmasını incelemiştir. Akademik olarak Acıbadem Üniversitesi Sağlık Hizmetleri Meslek Yüksekokulu Odyometri Programı Başkanı ve öğretim üyesi olarak görev yapmakta, odyoloji eğitimine ve bilimsel üretime önemli katkılar sunmaktadır.
Klinik ve bilimsel ilgi alanları arasında vestibüler rehabilitasyon, sanal gerçeklik tabanlı denge terapileri, pediatrik odyoloji, işitme kayıpları ve yaşlı bireylerde bilişsel-vestibüler işlevler yer almaktadır. Auris Nasus Larynx, Frontiers ve Journal of Audiology and Otology gibi uluslararası dergilerde yayımlanan makaleleri ve kitap bölümleriyle odyoloji alanında bilimsel gelişime yön veren isimlerden biridir.
İstanbul'daki Kliniğimizin Konumu