Serbest Alan Odyometrisi Nedir?

Serbest alan odyometrisi, bebek ve çocuklarıni işitme düzeylerini saptamak için yaşa ve kooperasyone göre kullanılan bir tekniktir.Bunun yanında işitme cihazı kullanan bireylerde cihazın etkinliğini değerlendirmek içinde başvurulur. Seslerin hoparlör aracılığıyla farklı açılardan verilmesiyle işitme yanıtı ölçülür. Çocuk ve yetişkinlerde uygulanabilir.

Bu test, özellikle küçük çocuklarda kulaklıkla ölçümün zor olduğu durumlarda tercih edilir. Ses uyaranlarının doğal ortamı taklit etmesi sayesinde gerçek yaşam koşullarına yakın sonuçlar elde edilir.

Serbest alan odyometrisi, işitme cihazının ayarlarının doğruluğunu test eder. Ayrıca koklear implant kullanıcılarında cihaz performansını değerlendirmede de kullanılır.

Test sonuçları, odyolog tarafından yorumlanarak bireyin cihaz ayarlarının optimize edilmesine katkı sağlar. Böylece iletişim kalitesi ve işitsel gelişim desteklenir.

Serbest Alan Odyometrisi Tam Olarak Nedir?

Serbest alan odyometrisi, seslerin hoparlörler aracılığıyla açık bir alana verildiği ve kişinin bu sesleri hangi düzeyde algıladığının incelendiği bir işitme testidir. Bu yöntem kulaklık  kullanılmadan, doğrudan odaya yerleştirilmiş hoparlörlerden yapılan işitme ölçümlerini ifade eder.

Bunu günlük hayattan bir örnekle açıklamak istersek, bir müzik sistemi düşünelim. Müzik dinlerken kulaklığı kulağımıza takmak yerine, müziği odadaki bir hoparlörden duyuyoruz. Etrafta yankı, mesafe, odanın akustiği gibi etkenler olduğu halde, neticede şarkıyı işitiyoruz. Serbest alan odyometrisi de bunun biraz daha kontrollü, bilimsel ve tıbbi çerçevede yapılan bir versiyonudur. Ölçüm yapılan odanın akustiği özel olarak düzenlendiği için yankı ve gürültü minimum düzeye indirilmeye çalışılır ve hoparlörden verilen sesin şiddeti, sıklığı ve türü özenle ayarlanır. Bu sayede kişinin işitme eşiğini, yani en düşük hangi ses şiddetini algılayabildiğini belirlemek mümkün hale gelir.

Bu test, özellikle küçük yaş gruplarında, kulaklık takmak istemeyen veya cihaz takmaya alışkın olmayan çocuklarda oldukça faydalıdır. Bebeklerin veya henüz iş birliği yapamayacak kadar küçük olan çocukların ilgisini çekmek adına, sesin hoparlörden sunulması sayesinde yüzlerini sese doğru çevirmeleri veya oyuncakla ödüllendirme yöntemi kullanılması test sürecini kolaylaştırır.  Elbette sadece çocuklarda değil kulaklık kullanması sıkıntılı ya da işitme cihazından nasıl yararlandığını görmek  istediğimiz işitme cihazı kullanıcılarında da tercih edilebilir.  Serbest Alan Odyometrisi  tüm yaş gruplarında cihazlı veya cihazsız bireyin işitme düzeyi değerlendirilebilir.

Serbest Alan Odyometrisi Nasıl Uygulanır?

Serbest alan odyometrisi, ses yalıtımlı ve akustik düzenlemesi yapılmış bir odada gerçekleştirilir.  Kişi genellikle bir sandalyede oturur ya da  ebeveyninin kucağında bulunur ve odada önceden kalibre edilmiş hoparlörlerden ses sunulur.

Uygulamaya başlamadan önce hastanın rahat etmesi sağlanır. Burada sıradan bir oyun odası gibi düşünmek mümkündür, ama odanın etrafında ses yalıtımı yapıldığı için dış gürültünün minimuma indirildiği bir ortam söz konusudur. Hoparlörler genellikle kişinin kulak hizasına denk gelecek biçimde, ortalama bir metrelik mesafeden yerleştirilir. Sesin hangi yöne yerleştirilmiş hoparlörden geleceği bazen değişebilir. Örneğin bazı testlerde tek bir hoparlör önden sesi verir, bazılarında solda ve sağda iki hoparlör bulunur.

Sesler verilmeye başlandığında, eğer test edilen kişi bir yetişkin ise saptadığı ses sinyaline tepki verdiğini belirtir. Örnek olarak “ses duydum” anlamında el kaldırmak, butona basmak veya sözlü olarak işaret vermek gibi. Çocuklarda ise bu tepki “başını sese çevirme” veya önceden öğretilmiş bir oyunu tamamlama şeklinde olabilir. Çok küçük bebeklerde genelde dikkatli gözlem ve görsel ödüllendirme yöntemleri kullanılır: Bir ses işittiğinde başını döndürmesi beklenir ve döndürdüğü yöne renkli bir oyuncak veya animasyon gösterilerek bebek pekiştirilir.

Test sırasında farklı frekanslarda (örneğin 500 Hz, 1000 Hz, 2000 Hz gibi) ve farklı şiddet seviyelerinde (desibel cinsinden) sesler sunulur. Amaç hangi en düşük ses şiddetinde kişinin tepki verdiğini bulmaktır. Ardından sonuçlar bir işitme grafiğine (odyograma) dönüştürülür ve işitme eşikleri hakkında fikir sahibi olunur.

Serbest Alan Odyometrisinde Hangi Ses Türleri Kullanılır?

Serbest alan odyometrisinde en temel amaç kişinin gerçek hayata benzer koşullarda, belirli sesleri algılayıp algılayamadığını görmektir.: Bu testte genellikle sabit frekanslı “saf ton” yerine, “warble ton” adı verilen hafifçe frekans modülasyonlu tonlar veya dar bant gürültüsü (narrow-band noise) kullanılır.

Neden saf ton değil de warble ton ya da dar bant gürültüsü? Çünkü oda akustiğinde, sabit frekanslı bir ses dalgası bazen odada dalgalanmalar (düğüm noktaları, tepe noktaları gibi) oluşturabilir. Böylece kişinin oturduğu noktada ses seviyesi beklenenden daha düşük veya daha yüksek hissedilebilir. Warble ton ise o sabit frekansın etrafında küçük salınımlar yaparak bu dalgalanmayı aşmaya yardımcı olur ve daha kararlı bir ölçüm sağlar.

Buna ek olarak konuşma sesleri de testte kullanılabilir. Özellikle çocuklarda, “anne”, “baba” gibi basit kelimelerden tutun da “Ling-6” diye bilinen çeşitli konuşma seslerine kadar farklı uyaranlar verilebilir. Konuşma sesleriyle değerlendirme, kişinin gündelik hayatta konuşmayı algılayabilme durumuna dair çok daha net ipuçları sunar. Bu yüzden işitme cihazı veya koklear implant gibi cihazların performansını değerlendirirken konuşma testleri oldukça kıymetlidir.

Hangi Durumlarda Serbest Alan Odyometrisi Tercih Edilir?

1. Serbest alan odyometrisinin en çok öne çıktığı alanlardan biri küçük çocuklar ve bebeklerdir. Kısa bir ifadeyle: Özellikle kulaklık takmaya direnç gösteren, iş birliği yapması güç olan veya kulakları çok küçük olduğu için standart kulaklıkların uygun olmadığı durumlarda tercih edilir.
2. Bebeklerin uyumu sınırlı olabildiğinden, oyunlarla ve hoparlörden gelen renkli seslerle test yapmak, sonuç almayı kolaylaştırır. Aynı şekilde özel gereksinimli bireylerde de bu yöntem oldukça yardımcıdır. Kulaklık takmakta zorlanan veya otizm spektrum bozukluğunda olduğu gibi dokunsal hassasiyeti olan çocuklar için odyometristin “Hoparlörden gelecek sese tepki ver” şeklinde bir oyun kurgulaması, hem teste çocuğun katılımasını kolaylaştırır, hem de ortak dikkat geliştirmeyi mümkün kıldığı için ölçüm sürecini zevkli hale getirebilir.
3. İşitme cihazı kullanan yetişkinlerde de serbest alan odyometrisi iyi bir seçenektir. Çünkü cihaz takılıyken, günlük hayatta karşımıza çıkan duruma benzer koşullarda ölçüm yapmak, cihazın gerçek performansını anlamayı kolaylaştırır. Yani kulaklıkla değil normalde sokakta veya evde duyar gibi bir ortamda işitme eşiğini ölçmek, kişinin cihazdan ne kadar fayda gördüğüne dair daha doğal bir izlenim verir.
4.  Koklear implant kullananlar için de benzer bir süreç geçerlidir. Kişinin implanta adapte olma düzeyi, düşük ses şiddetlerinde tepkisi, konuşma algılama becerisi gibi detaylar, serbest alan ölçümleri sayesinde daha net değerlendirilebilir.

Serbest Alan Odyometrisinin Avantajları Nelerdir?

Serbest alan odyometrisi bir dizi önemli avantaj sunar. Bu yöntem kişinin doğal dinleme şekline en yakın ölçümü sağladığı için çok faydalıdır.

Avantajları şu şekilde sıralayabiliriz:

• Kulaklık Zorunluluğu Yok

Kimisinin kulak yapısı kulaklığa uygun olmaz veya bebekler kulaklığı sürekli çıkarır. Bu testte hoparlör aracılığıyla ölçüm yapıldığından bu sıkıntılar büyük oranda ortadan kalkar. Özellikle miniklerin ilgisini toplamak ve stresi azaltmak için oyunlu veya görsel destekli tekniklerle test yapmak çok daha kolaydır.

• Gerçek Hayata Benzer Dinleme

Günlük yaşamda birisiyle konuşurken ya da sokakta araba seslerini duyarken iki kulağımız da devrede olur. Serbest alan testi de benzer şekilde iki kulağa aynı anda ses sunarak gerçekçi bir tablo sunar. Böylece kişinin “gündelik ortamda” hangi düzeyde duyduğunu anlamak mümkün olur.

• İşitme Cihazlı Değerlendirmeyi Kolaylaştırma

Hearing aid ya da koklear implant gibi cihazların takılı olduğu durumlarda, kulaklığı takmak teknik açıdan anlamlı olmayabilir. Onun yerine doğrudan hoparlörden ses verilerek kişinin en düşük hangi şiddette işitebildiği görülebilir. Bu şekilde cihazın ne kadar faydalı olduğu net şekilde anlaşılabilir.

• Yumuşak Geçiş Sağlama

Özellikle çocuklar, kulaklık takmaktan korkabilir veya huysuzluk yapabilir. Serbest alanda, oyuncaklar ve renkli görseller eşliğinde yapılan test, onların test sürecine uyum göstermesini kolaylaştırır. Bazı yetişkinlerde de kulaklık fobisi veya rahatsızlık hissi olabilir. Bu yöntem böyle durumlarda rahat bir alternatif sunar.

Serbest Alan Odyometrisinin Sınırları Nelerdir?

Her ne kadar serbest alan odyometrisinin önemli avantajları olsa da bazı sınırları da vardır.  Bu test kulak bazında detaylı teşhis vermez, yani hangi kulağın hangi düzeyde duyduğunu tek başına kesin olarak ayrıştırmak güçtür.

Bir odada hoparlörden ses verdiğinizde, iki kulağınız da aynı sesi duyar. Eğer kişinin tek kulağı normal işitiyorsa bile, o kulağıyla sesi duyar ve tepki verir. Dolayısıyla “sağ kulak mı iyi, sol kulak mı daha kötü” ayrımını yapmak için yine kulaklıkla uygulanan odyometri veya maskeleme teknikleri gerekir. Ayrıca serbest alan odyometrisi tek başına işitme kaybının tipini (iletim tipi mi, sensörinöral mi, karışık mı) tespit etmeye de yeterli olmaz. Bunun için kemik yolu testleri ve timpanometri gibi ek testler gereklidir.

Bir diğer sınır, odanın akustik koşullarına duyulan hassasiyettir. Her ses yansımaya uğrayabilir, duvarlar veya tavan gibi yüzeylerde yankı oluşabilir. O nedenle testi yapacağınız odanın ses yalıtımının iyi olması, hoparlörlerin doğru mesafede ve doğru açıda konumlandırılması çok önemlidir. Aksi takdirde, çıkan sonuç gerçek işitme eşiğini yansıtmayabilir.

Aynı şekilde serbest alanda küçük bir baş hareketi bile kulağa gelen ses düzeyinde dalgalanmalar yaratabilir. Bu nedenle test yapılan kişinin, özellikle daha objektif bir ölçüm için, başını çok oynatmaması veya oynatıyorsa da testin tekrarlanması gerekebilir.

Serbest Alan Odyometrisi Sonuçları Nasıl Yorumlanır?

Serbest alan odyometrisi sonunda elde edilen veriler, kişinin “en azından daha iyi duyan kulağıyla” işitme düzeyini gösterir. Eğer serbest alanda belli frekanslarda 20 dB gibi düşük şiddette bile sesi algıladığını gösteriyorsa, en azından tek kulağında işitmesi neredeyse normal sınırlardadır denebilir.

Ancak bu test sonucunda her iki kulak için ayrı ayrı sonuç göremeyiz. Eğer testte yüksek eşikler (yani daha yüksek desibellere tepki veriliyorsa) saptandıysa, “Kişinin iyi kulağı bile daha yüksek şiddette sesi duyabiliyor” şeklinde yorum yapılır. Bu da bir işitme kaybı ihtimaline işaret eder. Ama kaybın kesin tipi ve derecesi için kulaklıkla yapılan odyometrik testlere veya ileri tetkiklere gerek duyulur.

Özellikle çocuklarda, serbest alan testine ek olarak yapılan objektif testler (ABR gibi) veya zaman içinde kulaklıkla test yapacak yaşa ve uyuma gelmelerini beklemek, daha kapsamlı bir teşhise olanak tanır. Serbest alan, çoğu zaman bir başlangıç noktasıdır. Eğer çocuk bu testte hiç tepki vermiyorsa veya tepkileri çok yüksek desibel seviyelerinde başlıyorsa, erken dönemde işitme kaybıyla ilgili önlemler almak önemlidir. Ama yine de bu sonuç, tek başına “işitmesi yok” gibi bir sonuca varmak için yeterli değildir. Detaylı değerlendirmeler her zaman şarttır.

İşitme cihazı veya koklear implant kullanıcılarında, serbest alan odyometrisi sonuçları ek olarak “cihazlı eşik” şeklinde raporlanır. Yani cihaz açıkken hangi düzeye kadar sesi algıladığı gözlenir. Bu da cihazın ayarlarının yeterli olup olmadığını, konuşma seslerini algılamada ne kadar katkı sağladığını gösterir ve gerekiyorsa cihazın programında değişiklik yapılmasını kolaylaştırır.

Serbest Alan ve Kulaklıkla Yapılan Odyometri Arasındaki Fark Nedir?

Serbest alan odyometrisi, kulaklıkla (veya kulak içi probla) yapılan odyometriye kıyasla daha doğal bir dinleme ortamı sağlar. Farkı ilk cümlede netleştirirsek: Serbest alanda test, hoparlörlerden verilir ve iki kulak birlikte duyar; kulaklık odyometrisinde ise her kulak ayrı ayrı ölçülür ve daha detaylı tanı koymaya elverişlidir.

Kulaklık testinde odyometrist, sağ kulağa bir ses verip sol kulağı maskeleyerek (gürültüyle kapatarak) doğrudan sağ kulağın işitme seviyesini ölçebilir. Bu sayede hangi kulağın ne kadar duyduğu, işitme kaybının tipi, derecesi gibi ayrıntılar net biçimde saptanır. Serbest alanda ise kişinin odadaki bütün sesleri her iki kulağıyla duyduğu bir ölçüm yapıldığı için, “sol kulak mı daha iyi duydu yoksa sağ kulak mı” sorusuna yanıt tek başına verilemez.

Ayrıca kulaklıkla yapılan testlerde saf tonları direkt kulak kanalına verebildiğimiz için oda akustiğinin etkileri çok daha azdır. Dışardan gelen gürültü de büyük ölçüde engellenir. Bu nedenle teşhiste hassasiyet ve frekans bazında netlik artar. Serbest alanda ise hoparlörden yayılan sesin duvar, tavan veya diğer yüzeylerdeki yansımasından etkilenmeme adına odanın özel olarak tasarlanması gerekir. Yine de ne kadar iyi tasarlarsak tasarlayalım, hafif de olsa bir miktar çevresel etkiler olabilir.

Sıkça Sorulan Sorular

Serbest alan odyometrisi hangi amaçla yapılır?

Serbest alan odyometrisi, özellikle küçük çocuklar ve işitme cihazı kullananlarda işitme düzeyini değerlendirmek için uygulanır. Sesler hoparlör aracılığıyla verilir ve tepkiler ölçülür.

Serbest alan odyometrisi ile kulaklıkla yapılan testler arasındaki fark nedir?

Kulaklıkla yapılan testler her kulağı ayrı değerlendirirken, serbest alan odyometrisi hoparlörle tüm işitme sistemini bir bütün olarak test eder.

Serbest alan odyometrisi bebeklerde nasıl uygulanır?

Bebeklerde hoparlörden verilen seslere karşı başını çevirme, göz hareketi veya tepki verme davranışları gözlemlenir. Bu yöntem işitme taramalarında sıkça kullanılır.

Serbest alan odyometrisi hangi sıklıkta yapılmalıdır?

İşitme cihazı kullananlar için yılda en az bir kez yapılması önerilir. Çocuklarda ise işitme gelişimini takip etmek için daha sık uygulanabilir.

Serbest alan odyometrisi işitme cihazı ayarında nasıl rol oynar?

Bu test sayesinde cihazın hastaya uygun ses şiddeti ve frekans ayarları yapılır. Böylece işitme cihazından alınan verim en üst seviyeye çıkarılır.

Serbest alan odyometrisi güvenilir mi?

Evet, özellikle küçük yaş grubunda ve cihazlı hastalarda güvenilir sonuçlar verir. Ancak kulak bazında ölçüm yapılmadığından sınırlılıkları vardır.

Serbest alan odyometrisi hamilelerde uygulanabilir mi?

Evet, hamilelerde hiçbir risk oluşturmaz. Çünkü test yalnızca hoparlörden verilen seslerin değerlendirilmesine dayanır.

Serbest alan odyometrisi hangi hastalarda tercih edilir?

Kulaklık takamayan çocuklar, zihinsel engelli bireyler, işitme cihazı ve koklear implant kullanıcılarında tercih edilen bir işitme ölçüm yöntemidir.

Serbest alan odyometrisi işitme kaybının derecesini tam olarak gösterir mi?

Genel işitme seviyesi hakkında bilgi verir ancak hangi kulağın ne kadar etkilendiğini kesin olarak göstermez. Bu nedenle diğer testlerle birlikte değerlendirilir.

Serbest alan odyometrisi sonrası hangi ek testler yapılabilir?

Timpanometri, saf ses odyometri ve beyin sapı odyometrisi gibi ek testler uygulanarak işitme kaybının tipi ve derecesi daha ayrıntılı şekilde belirlenir.

Dr. Ody. Emel Uğur

Dr. Audiologist Emel Uğur was born in 1982 in Çanakkale. She worked for 15 years at Istanbul Training and Research Hospital, specializing in Pediatric Audiology, Otologic Diseases, and Vestibular System Disorders. In 2015, she joined the Acıbadem Healthcare Group. She currently works as a Dr. Audiologist at Acıbadem Altunizade Hospital and also serves as a faculty member and program director of the Audiometry Department at Acıbadem University Vocational School of Health Services.