Uçak seyahatlerinde kulak rahatsızlıkları, basınç değişikliklerine bağlı olarak ortaya çıkar. En sık görülen sorun barotravmadır ve orta kulakta basınç eşitsizliği sonucu ağrı, dolgunluk ve işitme azlığına yol açar.
Eşitlenmeyen basınç, özellikle nezle, sinüzit veya alerji gibi üst solunum yolu rahatsızlığı olan kişilerde daha sık görülür. Bu durum östaki tüpünün işlevini bozarak basınç düzenlemesini engeller.
Uçuş sırasında sakız çiğnemek, esnemek veya burun kapalı şekilde nefes vermek (Valsalva manevrası) basıncın dengelenmesine yardımcı olur. Bu basit yöntemler, kulak zarının zarar görmesini önler.
Şiddetli ağrı, kanama veya kalıcı işitme kaybı gelişirse mutlaka kulak burun boğaz uzmanına başvurulmalıdır. Erken müdahale, basınç travmasına bağlı kalıcı komplikasyonların önlenmesinde kritik rol oynar.
Neden Olur?
Uçak seyahatlerinde sıkça karşılaşılan bir rahatsızlık olup, orta kulak ile dış ortam arasındaki basınç farkından kaynaklanır. Bu basınç dengesizliği irtifa değişiklikleri nedeniyle özellikle iniş ve kalkış sırasında meydana gelir. Kulak zarının bu farklılıklara karşı hassasiyeti östaki tüpünün işlevi ile yakından ilişkilidir. Östaki tüpü kulaktaki basıncı dengelemeye yardımcı olur. Normal koşullarda esneme veya yutkunma gibi hareketlerle östaki borusu açılır ve bu basınç farkını düzenler. Ancak hızlı irtifa değişikliklerinde bu süreç tam anlamıyla gerçekleşmeyebilir.
Özellikle soğuk algınlığı, sinüs enfeksiyonları ve alerjik reaksiyonlar gibi durumlarda bu durumun oluşma riski artmaktadır. Östaki tüpünün işlevini doğru ve etki biçimde yerine getirememesi kulakta basınç hissi , tıkanıklık, ağrı ve işitmede azalma ile kendini gösterir. Böyle durumlarda bu belirtileri hafifletmek için yutkunma, esneme, sakız çiğneme hareketleri etkili olabilmektedir.
Neden Özellikle İniş ve Kalkış Sırasında Neden Ortaya Çıkar?
İniş sırasında dış ortamda bulunan hava basıncı hızla artar. Bu basınç orta kulaktaki hava basıncından daha yüksektir. Östaki tüpü bu durumda hava basıncını dengelemeye çalışır fakat bunu yeterince etkin ve hızlı gerçekleştiremediğinde basınç farkı meydana gelir. Bu durum kulak zarını içe doğru çeker, orta kulakta negatif basınç oluşur ve rahatsızlık hissi daha da belirginleşir. İnişin kalkıştan daha zorlayıcı olmasının nedeni östaki borusunun dış hava basıncını dengelemek için yeterli hızı yakalayamamasıdır.
Bu süreçler özellikle şu durumlarda daha sık görülür:
- Östaki borusunun dar olduğu kişilerde (özellikle çocuklarda)
- Sinüzit veya grip gibi üst solunum yolu enfeksiyonları yaşayanlarda
- Kulağın basınç değişimlerine karşı hassas olduğu bireylerde
Belirtileri Nelerdir?
Uçuş esnasında irtifa değişimine bağlı atmosfer basıncında değişiklik oluşur. Bu yeni basınç ortamına adaptasyonun sağlanması, basıncın eşitlenmesi östaki tüpünün görevidir. Östaki tüpü doğru ve etkin olarak basıncı dengeleyemediğinde oluşan bu tablo literatürde barotravma olarak incelenir. Barotravmanın şiddetine bağlı olarak semptomlar (belirtiler değişir) Uçuşlarda uçakların kabin basınçları kontrollü olduğu için yaşanan baro travmalar çok şiddetli değildir. Bununla birlikte ortaya çıkan belirtiler şöyle sıralanabilir;
- Ağrı kulakta ağrı en başta orta çıkan belirtiler arasındadır. Ağrı hafif düzeyde olabileceği gibi basınç değişimlerine bağlı olarak şiddetli bir hal de alabilir.
- Kulakta dolgunluk ve tıkanıklık hissi de yaygın bir belirtidir. Bu his orta kulak ile dış ortam arasındaki basınç farkının artmasından kaynaklanır.
- İşitmede azalma((İletim tipi işitme kaybı) barotravmanın diğer önemli bir belirtisidir. Boğuk işitme olarak tanımlanan bu durumda kişi sesleri olduğundan daha az duyar ve bu durum basınç dengelendiğinde genellikle düzelir.
- Çınlama (tinnitus) genellikle daha ciddi vakalarda ortaya çıkar. Kulakta sürekli bir uğultu ya da zil sesi hissiyle kendini belli eder.
- Kulak zarında yırtılma (Perforasyon) bazı şiddetli vakalarda yaşanabilir. Bu yırtılma sonucu ani bir rahatlama hissi oluşabilir, ayrıca dış kulak yolundan sıvı ya da kan sızıntısı da olabilir. Bu vakalarda zaman zaman kalıcı işitme kaybı meydana gelebilmektedir.
- Baş dönmesi (vertigo) de bazı durumlarda basınç değişikliklerinin vestibüler sistemi etkilemesi sonucu görülebilir. Bu etkilenme iç kulakta bulunan zarlarda minik rüptürler (yırtılmalar) oluşturabilir. Bu durum kişide dönme hissi ve mide bulantısı gibi belirtiler yaratabilir.
Herkes Uçak Yolculuğunda Kulak Rahatsızlığı Yaşar mı?
Uçak seyahatlerinde herkesin kulak rahatsızlığı yaşama olasılığı farklıdır. Özellikle bebekler ve küçük çocuklar östaki borularının daha dar ve işlevsel olarak zayıf olması nedeniyle bu travmaya daha yatkındır. Kalkış ve iniş sırasında basınç değişimlerine adapte olmakta zorlanırlar. Bu yüzden bebeklerin bu süreçte ağrı hissetmesi ve rahatsızlık duyması yaygındır. Yaşadıkları rahatsızlık hissi ve acı nedeniyle genellikle kalkış ve iniş esnasında bebekler ağlayarak rahatlamaya çalışırlar. Emzik emmek veya beslenmek bebeklerde yutkunmayı teşvik ederek basıncı dengelemeye yardımcı olabilir.
Ayrıca sağlık koşulları da önemli bir faktördür. Soğuk algınlığı, sinüs enfeksiyonları, alerjiler veya kulak enfeksiyonları olan bireyler uçuş sırasında daha fazla rahatsızlık hissedebilir. Bu durumlar varken uçuş tavsiye edilmez. Çünkü bu durumlar östaki borularında tıkanıklığa neden olabilir. Bu da orta kulaktaki basıncın düzenlenmesini zorlaştırır ve kulakta ağrıya yol açar. Özellikle sinüs enfeksiyonu olanlar basınç değişiklikleri karşısında daha fazla ağrı hisseder.
Uçak Kulağını Nasıl Önleyebilirsiniz?
Uçak seyahatlerinde oluşan kulak rahatsızlıklarını önlemek için birkaç basit yöntem bulunmaktadır. İlk olarak yutkunma, esneme ve sakız çiğneme östaki borularının açılmasına yardımcı olabilir. Bu sayede kulaktaki basınç dengelenir ve rahatsızlıklar engellenir. Aynı şekilde sakız çiğnemek veya sert şeker emmek sık yutkunmayı teşvik ederek bu süreci destekler.
Bunun yanı sıra tıkanıklık yaşayanlar için dekonjestan veya burun spreyi kullanmak etkili bir çözüm olabilir. Uçuştan önce kullanılacak bu ürünler burun ve kulak yollarındaki şişliği azaltarak basınç değişikliklerine daha kolay uyum sağlar.
Özel olarak tasarlanmış filtreli kulak tıkaçları da bir diğer faydalı yöntemdir. Bu tıkaçlar kulak zarına ulaşan basınç değişimlerini yavaşlatarak östaki borularının basınca uyum sağlaması için ek zaman tanır.
Bazı durumlarda ise Valsalva manevrası önerilir. Kişi burnunu kapatıp ağzını kapatarak hafifçe üfler böylece östaki borusundan hava geçişi sağlanır ve basınç azaltılır.
Son olarak su tüketimi de önem taşır. Uçuş sırasında yeterince sıvı almak yutkunmayı artırarak basınç yönetimine katkıda bulunur. Özellikle iniş sırasında uyumamak basıncı aktif bir şekilde yönetebilmek açısından oldukça önemlidir.
Bebekleri ve Küçük Çocukları için Tavsiyeler
Emzik ve Biberon Kullanımı: Emme ve yutma hareketleri östaki borularını açarak basınç dengelemesine yardımcı olur. Kalkış ve iniş sırasında bebeklerin emzik emmesi biberonla beslenmesi veya emzirilmesi tavsiye edilir.
- Bebekleri Uyanık Tutmak: Kalkış ve iniş sırasında bebeğin uyanık kalması daha sık yutkunmasına ve böylece kulak basıncının dengelenmesine yardımcı olur.
- Özel Kulak Tıkaçları: Bebekler için özel olarak tasarlanmış basınç düzenleyici kulak tıkaçları basınç değişikliklerini hafifletmek için etkili olabilir.
- Sıvı Alımı ve Çiğneme: Küçük çocuklara kalkış ve iniş sırasında sıvı içirmek veya çiğnemelerini sağlamak da kulak rahatsızlıklarını azaltmada etkili olacaktır.
Kulak Sağlığı Nedeniyle Ne Zaman Uçmaktan Kaçınmalısınız?
Bazı durumlarda uçak seyahatinden kaçınmak kulak sağlığı açısından oldukça önemlidir. Hava yolculuğu sırasında yaşanabilecek basınç değişiklikleri özellikle belirli kulak rahatsızlıkları olan bireylerde ciddi komplikasyonlara yol açabilir.
Uçuşun ertelenmesi gereken başlıca durumlar şunlardır:
- Şiddetli soğuk algınlığı veya sinüs enfeksiyonları: Bu rahatsızlıklar östaki borusunun tıkanmasına neden olarak basıncın dengelenmesini zorlaştırır. Sonuç olarak yoğun kulak ağrısı ve işitme sorunları gibi komplikasyonlar ortaya çıkabilir. Bu tür rahatsızlıklar geçene kadar uçuş ertelenmelidir.
- Kulak enfeksiyonları: Orta kulak enfeksiyonu gibi durumlar basınç değişikliklerine karşı daha hassas hale getirir. Enfeksiyon varken uçmak şiddetli ağrıya ve hatta kulak zarında yırtılmalara neden olabilir. Enfeksiyon geçene kadar beklemek ve uçuş sırasında rahatsızlığı hafifletecek önlemler almak önemlidir.
- Yakın zamanda kulak ameliyatı geçirenler: İyileşme sürecinde olan kişiler uçuş sırasında yaşanabilecek basınç değişikliklerine karşı daha savunmasızdır. Doktorun onayı alınana kadar uçmaktan kaçınılmalıdır.
Östaki Disfonksiyonlarının Uzun Vadeli Komplikasyonları Var mı?
Uçak seyahatleri sırasında yaşanan kulak basıncı değişiklikleri uzun vadeli komplikasyonlara yol açabilir. Basınç dengesizlikleri kulak zarının yırtılmasına neden olursa bu durumun tedavi edilmemesi ciddi sonuçlar doğurabilir. Yırtılmış kulak zarları çoğunlukla doğal olarak iyileşse de bazı vakalarda iyileşme gerçekleşmeyebilir ve kalıcı hasar oluşabilir. Bu hasarların bazıları işitme kaybı, kronik enfeksiyonlar ve sürekli kulak akıntısı gibi belirtilerle kendini gösterebilir. Bu durumda medikal ve/veya cerrahi yöntemler ile müdahale etmek kritik önem taşımaktadır.
Ayrıca uzun süreli basınç değişikliklerine maruz kalan kişilerde işitme kaybı gelişme riski bulunur. İç kulaktaki hassas yapılar özellikle koklea basınç nedeniyle zarar görebilir. Bu tür hasarlar kulağın sesi iletme yeteneğini zayıflatarak kalıcı işitme kaybına yol açabilir. Bazı kişilerde ise kulakta kalıcı çınlama yani tinnitus ortaya çıkabilir. Tinnitus işitme kaybı ile birlikte gelişebileceği gibi tek başına da hayat kalitesini olumsuz etkileyebilir.
Kulak basıncı ile ilgili uzun süreli komplikasyonlar arasında denge sorunları ve vertigo da yer alır. Şiddetli barotravma vakalarında iç kulağın vestibüler sistemi zarar görebilir ve baş dönmesi gibi denge sorunları ortaya çıkabilir. Bu durum kişinin günlük yaşamını olumsuz etkileyebilir.
Uçuş Sonrası Kalıcı Kulak Rahatsızlıklarını Nasıl Tedavi Edilir?
Uçuş sonrası kalıcı kulak rahatsızlıkları yaşayan kişiler için uygulanabilecek koruyucu önlemler, tedavi edici yöntemler hastaya özgü olarak planlanır. İlk olarak çiğneme ve üfleme egzersizleri östaki fonksiyon bozukluklarından korunmak için en etkili ve en basit yöntemdir. Bunun dışında duruma göre ilaç tedavileri etkili bir çözüm sunabilir. Dekonjestanlar burun ve kulak kanalındaki şişliği azaltarak basınç dengelemesine yardımcı olur. Uçuştan önce alınması tavsiye edilen bu ilaçlar özellikle düzenli olarak uçan kişiler için faydalıdır. Ancak bazı sağlık sorunları olan kişilerin bu ilaçları dikkatli kullanması gerekir. Buna ek olarak ağrı kesiciler de basınç değişimlerinin neden olduğu ağrıyı hafifletebilir. Ayrıca bireylerin uygulayabileceği bazı kişisel bakım teknikleri de bulunmaktadır:
- Valsalva manevrası: Basıncı dengelemek için havayı östaki borusuna üfleme tekniğidir.
- Esneme ve yutkunma: Östaki borusunun açılmasını sağlayarak basıncı dengeler.
- Sakız çiğneme veya şeker emme: Yutkunmayı teşvik eder ve kulak basıncını dengelemeye yardımcı olur.
Daha gelişmiş tedavi seçenekleri özellikle koruyucu yöntemlerin etkili olmadığı ciddi vakalar için düşünülmelidir. Kalıcı rahatsızlıkları olan kişiler bu tedavilerden fayda görebilir. Ancak her tedavi yöntemi uzman doktor kontrolü altında yapılmalı ve kişinin sağlık durumu göz önünde bulundurulmalıdır.
Dr. Audiologist Emel Uğur was born in 1982 in Çanakkale. She worked for 15 years at Istanbul Training and Research Hospital, specializing in Pediatric Audiology, Otologic Diseases, and Vestibular System Disorders. In 2015, she joined the Acıbadem Healthcare Group. She currently works as a Dr. Audiologist at Acıbadem Altunizade Hospital and also serves as a faculty member and program director of the Audiometry Department at Acıbadem University Vocational School of Health Services.
İstanbul'daki Kliniğimizin Konumu