BPPV (Kristal Kayması) Tedavisi

Kristal kayması (BPPV), iç kulakta yer alan otolit kristallerinin yer değiştirerek yarım daire kanallarına girmesiyle ortaya çıkar. Baş hareketlerine bağlı ani ve kısa süreli baş dönmeleri en belirgin belirtisidir. Yaşlanma, travma ve uzun süreli yatış gibi durumlar riski artırır.

BPPV tedavisinde en etkili yöntem, kristallerin doğru konuma yönlendirilmesini sağlayan repozisyon manevralarıdır. Epley, BBQ ve Semont manevraları sık kullanılan yöntemlerdendir. Bu manevralar kısa sürede semptomların hafiflemesini sağlar ve genellikle klinik ortamda uygulanır.

Tedavi sonrası 1-3 gün baş pozisyonlarına dikkat edilmesi önerilir. Ani baş hareketlerinden kaçınmak ve uyurken başın yüksek tutulması tavsiye edilir. BPPV tekrarlayabilen bir hastalık olsa da doğru müdahale ile etkili şekilde kontrol altına alınabilir.

BPPV Nedir ve İç Kulak Üzerindeki Etkileri Nelerdir?

BPPV (Benign Paroksismal Pozisyonel Vertigo) iç kulakta bulunan otokonyaların (kulak kristalleri) yer değiştirmesiyle ortaya çıkan ve baş hareketleri sırasında ani baş dönmesiyle kendini gösteren bir hastalıktır.

İç kulakta yer alan denge organları:

• Yarım daire kanalları (semisirküler kanallar)
• Utrikül
• Sakkül

Bu yapılar baş hareketlerini ve yerçekimini algılayarak dengenin korunmasında kritik bir rol oynar. Yarım daire kanalları başın  açısal hareketlerini algılarken; utrikül ve sakkül başın doğrusal hareketlerinden ve yerçekimi algısından sorumludur.

BPPV’nin iç kulak üzerindeki etkileri:

Otokonyalar normalde otolit organlarda (utrikül ve sakkül)  bulunur. Utrikülde bulunan otokonyaların koparak yarım daire kallanllarına kaçması BPPV’nin oluşmasına neden olur.

Otokonyaların yarım daire kanallarının öz kütlesini değiştirdiği için belirli baş pozisyonlarında iç kulak hatalı sinyal oluşturur. Bun nedenle nistagmus ismini verdiğimiz düzeltici göz hareketleri ortaya çıkar. Nistagmusların oluşması aslında bir telafi mekanizmasıdır. Bununla birlikte hastanın şiddetli bir şekilde etrafınınn dönüyormuş gibi algılamasına neden olur.

Sık geçirilen BPPV olguları, doğru tedavi edilmeyen veya tedavi edilmeyen olgular zaman içinde kronik bir hal alabilir. Bu durum bireyin yaşam kalitesi üzerinde çok önemli problemlere neden olabilir.  Bu  kronikleşen olgular  giderek 3PD’ye dönüşebilir.

BPPV’nin belirtileri:

• Pozisyon değişikliği ile tetiklenen, etraf döner tarzda, kısa süreli baş dönmesi
• Bulantı ve/veya kusma
• Denge kaybı

BPPV’nin etkileri yalnızca iç kulağı değil, günlük yaşamı da ciddi şekilde etkiler. BPPV yaşayan kişi sürekli  baş hareketlerinden kaçınmak zorunda kalabilir. Dolayısıyla bu durum sosyal  ya da fiziksel aktivitelerde sınırlamalara neden olabilir. Tedavi edilmediğinde hastanın yaşam kalitesi belirgin şekilde düşer. Ancak kanalit repozisyon manevraları ile otokonyaların eski yerine taşınması sağlanarak semptomlar tamamen ortadan kaldırılabilir.

Literatürdeki araştırmalar, Posterior kanal BPPV’si olan hastalarda kullanılan Epley manevrasının tek seansla hastaların %80’inde şikayetleri azalttığını ve birkaç uygulamada bu oranın %92’ye çıktığını göstermektedir. Semont ve Brandt-Daroff gibi alternatif egzersizler de kullanılabilir ancak genellikle daha az etkilidir.

Ayrıca BPPV ileri yaşta olan bireyler için çok önemlidir. İleri yaşta oluşabilecek düşmeler ve düşmelere bağlı oluşabilecek ikincil travmaların önüne geçmek için altta yatan BPPV’nin doğru ve etkin tedavi edilmesi çok önemlidir.

BPPV’nin Yaygın Belirtileri Nelerdir?

BPPV başın pozisyon değişiklikleriyle tetiklenen rahatsızlık verici belirtilerle kendini gösterir ve kişinin günlük yaşam kalitesini olumsuz etkileyebilir. En sık görülen belirtiler aşağıda sıralanmıştır:

• Ani baş dönmesi hissi
• Gözlerde istemsiz hareketler
• Mide bulantısı
• Kusma
• Yürürken dengesizlik
• Düşme riski
• Terleme/ çarpıntı
• Konsantrasyon güçlüğü
• Odaklanma güçlüğü

Bu belirtiler iç kulakta yer alan utriküldeki kristallerin yarım daire  kanallarına kaçması ile ortaya çıkar. Özellikle sabah uyanırken yatakta dönme, ani eğilme veya başı yukarı kaldırma gibi hareketler şikayetleri tetikleyebilir. Şiddetli ataklar sırasında kişi günlük aktivitelerini yapmakta zorlanabilir ve kendini güvensiz hissedebilir.

Ayrıca yaşlı bireylerde bu belirtiler daha belirgin hale gelebilir ve düşme riskine bağlı olarak daha ciddi sonuçlara yol açabilir. Bununla birlikte doğru teşhis ve etkili tedavi yöntemleriyle bu rahatsızlık genellikle kontrol altına alınabilir ve belirtiler büyük ölçüde ortadan kalkabilir.

BPPV Nasıl Teşhis Edilir?

BPPV’nin teşhisi hastanın şikayetlerinin detaylı bir şekilde değerlendirilmesi ve çeşitli fiziksel testlerle gerçekleştirilir. Baş dönmesi ataklarının özellikleri süresi ve tetikleyici faktörler dikkatlice incelenir:

• Baş hareketleriyle tetiklenen baş dönmesi
• Kısa süreli ve tekrarlayan ataklar
• İşitme kaybı veya nörolojik belirtilerin olmaması

Fiziksel Muayene:

• Fiziksel muayene vertigonun başka bir nedeninin olup olmadığını anlamaya yöneliktir. KBB uzmanları tarafından detaylı incelenmesiyle birlikte kardiyovasküler ve nörolojik değerlendirmeler yapılır. Genellikle dinlenme sırasında hastanın normal olduğu görülür. Odyoloji laboratuvarlarında özel ekipmanlar ile (VNG veya frenzel gözlükleri ile) odyologlar tarafından tanısal testler uygulanır.

Tanısal Testler

• Dix-Hallpike testi en yaygın bilinen testtir ve posterior kanal BPPV tanısında kullanılır.
• Antertior kanal BPPV  varlığı Head Head-Hanging,
• Horizontal kanal incelemesi için Roll test ve Bow-Lean testleri  en sık kullanılan ayırıcı tanı testleridir.

Bu testlerde değerlendirilen kanala uygun olarak hastanın başı belirli açılarda pozisyonlanır. Bu pozisyonlarda nistagmus ve baş dönmesi araştırılır. Oluşan baş dönmelerinin objektif bulgusu olan nistagmuslar pattern, süre, faz gibi çeşitli özelliklere sahiptir.

Ek Testler

Nistagmus olsa bile ilgili kanala yönelik bir patterne sahip değilse, ya da nörolojik belirtiler mevcutsa değerlendiren odyolog farklı testler uygulama ihitiyacı duyabilir, ileri değerlendirmeler yapılır. VNG geniş bir test bataryasının uygulanmasına izin vereen bir tıbbi cihazdır. VNG cihazı ile göz hareketleri kayıt edilerek analiz edilir. Ayrıca ihtiyaç olması durumunda VEMP, vHIT gibi farklı testler diğer patolojileri dışlamak, iç kulak kapasitesini öğrenmek için uygulanabilir. Gerekli durumlarda MR ve tomografi gibi görüntüleme yöntemleri uygulanır.:

• VNG
• VEMP
• v-HIT
• Odyolojik İncelemeler
• MR veya tomografi (şüpheli durumlarda)

BPPV teşhisi genellikle basit muayene ve testlerle kesinleştirilir. Ancak ayırıcı tanılar daha karmaşık durumlarda önem kazanır

BPPV İçin Etkili Tedavi Yöntemleri Nelerdir?

BPPV tedavisinde iç kulaktaki otokonilerin yerinden doğru pozisyona getirilmesi için çeşitli manevralar uygulanır. Bu yöntemler rahatsızlığın hangi kanal üzerinde etkili olduğuna göre belirlenir ve çoğu zaman yüksek başarı oranlarıyla sonuçlanır.

• Epley Manevrası: Baş ve vücut hareketleriyle otokonilerin posterior kanaldan doğru pozisyona taşınmasını sağlar.
• Semont Manevrası: Posterior kanalda etkili, hızlı hareketlerle kristallerin yerine dönmesini hedefler.
• Gufoni veya BBQ Manevrası: Horizontal kanal BPPV tedavisinde kullanılır, etkili ve basit bir yöntemdir.
• Lempert Manevrası: Horizontal kanal kristallerini doğru yere döndürmek için uygulanır.
• Head Hanging Manevrası: Anterior kanal BPPV’sinde otokonilerin doğru pozisyona dönmesini sağlar.

BPPV tedavisinde uygulanacak manevra hastanın semptomlarının şiddetine, rahatsızlığın etki alanına ve genel sağlık durumuna göre odyologlar tarafından seçilir, uygulanır. Bu teknikler çoğu zaman birden fazla seans gerektirebilir ancak doğru uygulandığında oldukça etkilidir. Manevraların ardından bazı hastalarda destekleyici egzersizler önerilebilir. Tedavi sonrası yaşam tarzı değişiklikleri ve dikkat edilmesi gereken hareket kısıtlamaları hastanın iyileşme sürecini hızlandırabilir.

BPPV Tedavilerinin Olası Riskleri ve Komplikasyonları Nelerdir?

BPPV tedavisi sırasında veya sonrasında bazı riskler ve komplikasyonlar ortaya çıkabilir. Bunlar genellikle geçici veya yönetilebilir olsa da bazı durumlarda rahatsızlık verici olabilir ve ek müdahale gerektirebilir:

•  Otokonilerin farklı  kanala kaçması
• Mide bulantısı ve kusma
• Kalıcı hafif baş dönmesi
• Rahatsızlığın tekrar etmesi
• Kanala taş sıkışması
• Boyun rahatsızlıkları
• Anksiyete ve korku gelişimi
• Gereksiz postüral kısıtlamalar

Tedavi sürecinde kristallerin farklı bir  kanala geçiş yapması yaygın bir durumdur ve yeni bir tedavi gerektirebilir. Ayrıca baş hareketleri sırasında mide bulantısı gibi yan etkiler görülebilir. Bazı hastalar tedavi tamamlandıktan sonra bile baş dönmesinin tamamen geçmediğini fark edebilir. Özellikle ileri yaş kadın cinsiyeti ve hipertansiyon gibi durumlar baş dönmesinin tekrarlama riskini artırabilir. Nadir durumlarda taşların sıkışması ciddi ve kalıcı baş dönmesiyle sonuçlanabilir. Bu durumlarda kalıcı postural algısal dengesizlik hissi (PPPD) oluşabilir.

Hastanın boyun sağlığı da tedavi sırasında önemli bir etkendir. Boyun problemleri olan bireylerde manevraların dikkatli bir şekilde uygulanması gerekebilir. Psikolojik etkiler de göz ardı edilmemelidir; baş dönmesi anksiyete yaratabilir bu nedenle hastanın bilgilendirilmesi ve rahatlatılması önemlidir.

BPPV’nin Tekrarları Nasıl Önlenir?

BPPV’nin tekrarlama riskini azaltmak için farklı yöntemler bulunmaktadır. Bunlar hem yaşam tarzı düzenlemeleri hem de medikal yaklaşımlarla ilişkilidir:

• Hidrasyon (yeterli su tüketimi)
• Vitamin D ve kalsiyum takviyeleri
• Baş hareketlerinden kaçınma önerileri
• Vestibüler rehabilitasyon egzersizleri
• Düzenli doktor kontrolleri
• Sağlıklı yaşam alışkanlıkları

Tedavi sonrası hastaların baş pozisyonlarına dikkat etmeleri tavsiye edilse de bu önerilerin etkinliği kişiden kişiye değişebilir. Vestibüler rehabilitasyon egzersizleri denge sisteminin adaptasyonunu artırarak tekrarlama olasılığını düşürebilir. Vitamin D ve kalsiyum seviyelerinin kontrolü özellikle bu değerleri düşük olan bireyler için önem taşır.

BPPV’nin belirtilerinin erken fark edilmesi hızlı bir şekilde tedaviye yönlendirilmek açısından kritik bir rol oynar. Bunun yanı sıra, yeterli uyku, düzenli fiziksel aktivite ve stres yönetimi gibi genel sağlığı destekleyici alışkanlıklar baş dönmesi ataklarının önlenmesinde faydalı olabilir.

Sıkça Sorulan Sorular

BPPV kristal kayması tedavisi hangi manevraları içerir?

BPPV tedavisinde Epley, Semont, Gufoni ve Barbekü manevraları gibi çeşitli manevralar uygulanır. Bu teknikler yerinden oynamış kulak kristallerini doğru kanala yönlendirerek baş dönmesini azaltır.

BPPV kristal kayması tedavisi sonrası baş dönmesi tamamen geçer mi?

Çoğu hastada manevralardan sonra baş dönmesi büyük ölçüde kaybolur. Ancak bazı kişilerde birkaç gün süren dengesizlik kalabilir ve nadiren tekrarlayan ataklar görülebilir.

BPPV kristal kayması tedavisi sonrası vertigo neden tekrarlayabilir?

Kristallerin yeniden yerinden oynaması, baş hareketleri veya altta yatan başka kulak hastalıkları nedeniyle vertigo tekrarlayabilir. Bu durumda manevralar yeniden uygulanır.

BPPV kristal kayması tedavisi hangi hastalara uygulanmaz?

Boyun fıtığı, omurga sorunları veya ciddi damar daralması olan kişilerde bazı manevralar riskli olabilir. Bu durumda alternatif tedavi yöntemleri tercih edilir.

BPPV kristal kayması tedavisi hamilelerde güvenli midir?

Hamilelerde uygun pozisyonlar seçilerek dikkatle uygulanabilir. Ancak işlem mutlaka deneyimli bir hekim gözetiminde yapılmalıdır.

BPPV kristal kayması tedavisi sonrası hangi hareketlerden kaçınılmalıdır?

İlk günlerde ani baş hareketlerinden, yere eğilmekten ve sırt üstü yatmaktan kaçınılması önerilir. Bu önlemler kristallerin yeniden kaymasını engeller.

BPPV kristal kayması tedavisi sonrası ilaç kullanımı gerekir mi?

Genellikle manevralar yeterli olur. Ancak şiddetli bulantı veya baş dönmesi devam eden kişilerde kısa süreli ilaç desteği kullanılabilir.

BPPV kristal kayması tedavisi sonrası iyileşme süresi ne kadardır?

Hastaların çoğu aynı gün içinde rahatlama hisseder. Ancak tam denge kazanımı birkaç gün sürebilir ve bazı hastalarda tekrar seanslar gerekebilir.

BPPV kristal kayması tedavisi yapılmazsa ne gibi riskler vardır?

Tedavi edilmeyen kişilerde sürekli baş dönmesi, düşme riski ve yaşam kalitesinde belirgin düşüş görülebilir. Uzun vadede psikolojik sorunlar da gelişebilir.

BPPV kristal kayması tedavisi sonrası günlük yaşama dönüş nasıldır?

Hastalar genellikle aynı gün içinde günlük aktivitelerine döner. Ancak birkaç gün dikkatli hareket etmek ve doktorun önerilerine uymak iyileşmeyi hızlandırır.

Dr. Ody. Emel Uğur

Dr. Odyolog Emel Uğur, 1982 yılında Çanakkale’de doğdu. Pediatrik Odyoloji, Otolojik Hastalıklar ve Vestibüler Sistem Bozuklukları alanlarında uzmanlaşarak İstanbul Eğitim ve Araştırma Hastanesi’nde 15 yıl görev yaptı. 2015 yılında Acıbadem Sağlık Grubu’na katıldı. Halen Acıbadem Altunizade Hastanesi’nde Dr. Odyolog olarak çalışmakta; ayrıca Acıbadem Üniversitesi Sağlık Hizmetleri Meslek Yüksekokulu Odyometri Programı’nda öğretim üyesi ve program direktörü olarak görev yapmaktadır.